Het monogram

Er valt een straal licht het kunukuhuisje binnen. Maria wordt wakker en rekt zich uit. Ze hoort haar oude botten kraken. Ze masseert de stijve spieren in haar arm. Djossy heeft weer eens een nachtmerrie gehad en om het kleine mannetje gerust te stellen heeft ze hem dicht naar zich toe getrokken. Daarna is ze niet van houding veranderd om hem lekker door te laten slapen, maar nu is ze een beetje stijf. Ze kijkt naar de dreumes naast haar. Haar lieve mooie kleinzoon, het arme kind van de rekening.

Wat waren ze geschrokken toen Fé hen vertelde dat ze zwanger was. Bij haar waren de radertjes meteen gaan draaien. Hoe moesten ze dit gaan aanpakken. Fé moest maar naar huis komen, naar Bandabou. Als ze dan bevallen was moest ze maar weer hoeden gaan vlechten. Het bracht niet veel op, maar wat was er anders te doen op Bandabou. Felix, haar man, reageerde heel anders. Zijn gezicht werd donker en hij liep naar buiten.

Later op de dag, toen hij binnenkwam voor zijn middagdut, kwam hij erop terug.

“Hoe kon hij dit nou doen? Hij weet toch hoe weinig wij te bieden hebben? Hoe kan hij het ons nou nóg moeilijker maken!”

“Zij was er ook bij Felix…”

“Het is allemaal niet veranderd Maria, die blanken nemen gewoon wat ze willen. Op papier zijn we vrij, maar in de praktijk zijn zwarte vrouwen nog steeds een prooi voor blanke mannen.”

“Ik denk niet dat dit zo’n situatie was, Felix, ik denk dat ze echt verliefd waren,” sputtert Maria zachtjes tegen, maar Felix is niet meer te stuiten.

“Hoe komt ze erbij dat hij haar echt zou willen? Dat moet hij haar dan wijs gemaakt hebben, zo stom kan ze toch niet zijn geweest!”

“Je weet best hoe het is als je eenmaal zover bent…”

“Vind jij het handig dan! Hoe moet dat kind opgroeien dan, al die bastaardkinderen van hen leven daar in weelde in dat huis en dit kind wordt weggestopt! Vertel me, wat zijn we opgeschoten met die emancipatie!”

Het is geen vraag, dat weet Maria, maar toch denkt ze, je kinderen worden tenminste niet meer afgepakt en je weet tenminste wie je ouders zijn… 

Ze nam het kleintje mee toen hij van de borst af was. Ze zorgde voor hem en hield van hem, haar oogappeltje, het kind van de rekening. Felix hield ook van hem, dat zag ze wel, ook al liet hij het niet merken. Zo nu en dan een aai over dat schattige bolletje en heel soms, als zij eerder uit bed was, dan zag ze het mannetje bovenop Felix klauteren en alles aanwijzen; wowo, nanishi, boka. En dan ging het vingertje naar de monogram op de borst van Felix. Daar kon hij eindeloos naar staren. Ze zag dan dat Felix al wakker was, maar hij hield zijn ogen dicht en genoot dan van de nabijheid van zijn kleinzoon.

Ik weet niet of het allemaal zo gegaan is. Het is maar hoe ik me het voorstel. Wel is waar dat mijn grootvader geïntrigeerd was door het monogram op de borst van zijn grootvader. Prachtig vond hij het. Later ging hij beseffen dat het een brandmerk moest zijn geweest. Een eigendomsbrandmerk. Een ‘etiket’ om te bewijzen; dit 'gereedschap' is van mij. 

Vreselijk. Ik begrijp niet dat die mensen zichzelf zonder probleem in de spiegel konden aankijken na dit soort praktijken. Ik stelde me voor hoe dat gegaan moest zijn en ik rilde… het geluid.. de geur.. het geschreeuw.. de pijn!

Jaren nadat ik de familie bij elkaar gezocht had op de website van het Archief Curaçao, vroeg ik me ineens af of het echt wel een eigendomsbrandmerk was. Felix was 6 jaar oud toen de slavernij afgeschaft werd. Dat zou betekenen dat hij al heel jong gebrandmerkt was. De huid van zo’n wond zou niet meerekken met het groeiende lichaam. Het zou in ieder geval niet ‘mooi’ meer zijn als oude man. Werden kinderen wel gebrandmerkt? Dat was toch niet handig als je hen later zou willen doorverkopen? Bovendien, toen Felix geboren werd, was het einde van de slavernij al in zicht, ze wisten in 1848 al dat het in 1863 zou gaan gebeuren.  Wat voor zin had het om een kind uit 1857 te gaan brandmerken?

Ik zocht naar informatie over brandmerken op Curaçao. Ik kon niks vinden. Ik vond op verschillende sites alleen informatie over deze daad van verminking in Afrika. Op het moment van aankoop van de Afrikaanse handelaren. Toen kregen de slaafgemaakten een brandmerk om aan te tonen dat ze vanaf dat moment eigendom waren van de WIC. Of het op Curaçao zelf gebeurde, daar kon ik maar geen bewijs voor vinden. Ik mailde naar het Curaçaose Archief en kreeg reactie van mevrouw Cathalina, die mij schreef dat er geen informatie bekend is voor wat betreft het brandmerken op Curaçao. Het betekent niet dat het er niet was. Er is alleen geen bewijs voor.

Ik kies ervoor, mede vanwege zijn jeugdige leeftijd, het feit dat het einde van de slavernij in zicht was en de aanname dat een slaafgemaakt kind niet verkoopbaar zou zijn met een brandmerk, om te geloven dat het geen brandmerk was. Wat was het dan wel? Ik vond op Wikipedia dat brandmerken tot 1854 een gebruikte straf was in Nederland. Er zit wel verschil tussen het brandmerken als straf en het brandmerken als bewijs van bezit. Bezit moest namelijk in goede conditie blijven. De stempel was van zilver om ontsteking te voorkomen. Brandmerken als straf mocht wel ontsteken, daarvoor wreef de beul soms zelfs buskruit in de wond.

Brandmerken werd echter in 1854 afgeschaft in Nederland. Maar ja, er werden sowieso andere wetten gehanteerd in Curaçao dan in Nederland en een woedende slaveneigenaar was toen volgens mij wel meer geoorloofd waar we vandaag de dag met walging op terug kijken. 

Maar zou een jongetje van 6 zich al een dergelijke woede op de hals kunnen halen? Ik ga ervanuit dat het lichaamsversiering was. Of een ongeluk wat een litteken achter heeft gelaten.

Van de oma van Felix, Anna, zijn de ouders niet bekend. Als zij niet op het eiland geboren is, dan zou het kunnen dat zij gewoonten uit Afrika heeft doorgegeven aan haar kinderen, waaronder rituele insnijdingen. Toen ik dat opzocht zag ik in een artikel van de Guardian deze ontroerende regel: Tribal marks as a form of identity became important during the slave trade as some people who made their way back home were easily identified by the marks on their face. Die regel slaat bij me aan omdat het de hoop op terugkeer illustreert en tegelijk een wanhopig volhouden om niet te breken. Ik krijg er een knoop van in mijn maag.

Het artikel is niet meer te vinden op de Guardian. Wel op https://www.african-tribal-arts.co.uk/2021/05/10/marked-the-documentary-on-netflix-nigeria-tribal-marks/

Ik ga op zoek naar specifieke lichaamsversiering van volkeren in Benin omdat de DNA test van mijn moeder uitwees dat zij daar de meeste DNA vandaan heeft. Op  Elegant Island Living vind ik een paar prachtige foto's. Vooral de beschrijving van de Holi stam (onderdeel van de Yoruba) spreekt tot mijn verbeelding. Deze mensen krijgen al jong de rituele insnijdingen om te bewijzen dat ze bij hun clan horen.

Zou het kunnen dat de 'tatoeage' van Felix een insnijding was, een vasthouden aan wat ooit was?